Stojący dziś w parku im. Tadeusza Kościuszki drewniany zespół kościoła pw. św. Michała Archanioła z Syryni składa się z centralnie położonego kościoła, wolno stojącej dzwonnicy i otaczającego całość ogrodzenia. Świątynia jest jednonawowa, z wyodrębnionym prezbiterium, zamkniętym ścianą prostą. Wybudowana została prawdopodobnie w 1510 roku, choć istnienie drewnianego kościoła w niewielkiej Syryni poświadczają źródła już w 1306 roku. Forma architektoniczna zabytku odbiega nieco od formy większości kościołów Górnego Śląska. Posiada on raczej cechy kaplicy. Z tego właśnie powodu początkowo nie wznoszono przy nim wieży, a jedynie spiczastą wieżyczkę dachową, tzw. sygnaturkę. Nad głównym wejściem znajduje się zadaszenie na mały dzwon. W związku z tym dzwonnica nie mogła zostać umieszczona w tym miejscu. Kiedy w I połowie XVII w. zaistniała potrzeba jej wybudowania, znalazła swoje miejsce kilka metrów dalej, po południowej stronie kościoła.
Podstawowymi i jednocześnie najstarszymi elementami świątyni są dwa pomieszczenia: prezbiterium i nawa. Prezbiterium ma kształt prostokąta zamkniętego od strony wschodniej prostą ścianą. Takie właśnie zamknięcie jest charakterystyczne dla najstarszych piętnasto- i szesnastowiecznych zabytków śląskich. Znacznie szersza i wyższa od prezbiterium jest nawa. Jej wymiary umożliwiły wbudowanie od strony zachodniej (tj. od głównego wejścia) i północnej – empory. Ściany nawy oraz prezbiterium wykonano w konstrukcji wieńcowej, czyli na zrąb, z sosnowych bali połączonych w narożach na tzw. zamek (wszystkie połączenia wykonano bez użycia gwoździ). Fundamentem ścian zostały przyciesia dębowe, odsadzone nieco na zewnątrz.
Uzupełniającym elementem świątyni jest wypełniająca załom między szeroką nawą a węższym prezbiterium zakrystia, zlokalizowana wzdłuż północnej ściany prezbiterium, na planie prostokąta. Wybudowano ją później i przystawiono do głównego korpusu kościoła za pomocą tzw. łątki. Kolejnym etapem powiększania kościoła było dobudowanie przedsionka (kruchty) od strony zachodniej oraz kaplicy (babińca) od północnej strony nawy. Dołączono je do głównego korpusu również na zasadzie łątki ok. połowy XVII wieku Każdy z elementów składowych kościoła nakryto osobnym dachem, tworząc w ten sposób tzw. układ śląski. Nakryty jest stromym, dwuspadowym dachem krytym gontem, ze smukłą wieżyczką sygnaturki na kalenicy, a otoczony jest sobotami.
W Syryni, przez 428 lat pełnił funkcję kościoła parafialnego. W 1938 został przeniesiony do Katowic jako pierwszy obiekt w planowanym wówczas skansenie, który ostatecznie nie powstał. We wnętrzu kościoła znajduje się korpus XVII-wiecznej, drewnianej ambony i od 1970 drewniana rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, późnogotycka, z początku XVI wieku, przeniesiona z Dębieńska (powiat rybnicki). W kruchcie znajduje się: XV-wieczna kropielnica z kamienia i drewniana skrzynia z okuciami z XVIII-XIX w. Kościół i dzwonnica otoczone są drewnianym ogrodzeniem z trzema bramami. Wolno stojąca dzwonnica pochodzi z 1679 roku.
Nad głównym ołtarzem znajduje się kopia franciszkańskiego Krzyża z San Damiano.
Kościół leży na szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego.
Dziś jeszcze w tym najstarszym katowickim kościele można oglądać resztki pierwotnej polichromii.
W maju 1997 roku prezydent Katowic podjął decyzję o zorganizowaniu w zabytkowym zespole kościoła pw. św. Michała punktu muzealnego – filii Muzeum Historii Katowic.
Zdjęcia archiwalne:
Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
Galeria zdjęć
